Hạt dổi là loại gia vị độc đáo, được ví như “vàng đen” của đồng bào dân tộc núi rừng Tây Bắc. Với mùi thơm đặc biệt, loại hạt này dùng làm gia vị, hình thành nên nhiều món ăn đặc sắc, tốt cho sức khỏe.
Tuy nhiên, không phải ai trong chúng ta cũng biết đến hạt dổi. Vì thế, bạn đừng bỏ qua những thông tin hữu ích mà bài viết ngay sau đây chia sẻ.
Hạt dổi là gì?
Hạt dổi là bộ phận của cây dổi rừng. Đây là loại cây thân gỗ lâu năm, ưa ánh sáng, ít cành, độ cao trung bình chừng 15-20m, tán rộng đến cả chục mét. Thân cây thẳng, tròn đều, vỏ xám, nhẵn, cành non có lông, lỗ bì trắng và sẹo vòng.
Lá dổi đơn, hình dầu dục dài, nhẵn, mọc cách, đầu có mũi ngắn, màu xanh nhạt, bóng, rộng khoảng 3-5cm, dài 8-15cm, gân bên lá 10-16 đôi.
Hoa đơn, mọc đầu cành, cánh hoa màu trắng, có lông. Hoa dổi ra vào tháng 3-4, mùi thơm. Quả kép dài, gòm nhiều hạt hình cầu dẹt hoặc hình trứng. Quả thường chín vào tháng 9-10. Bên trong quả là hạt màu đỏ.
Hạt dổi
Cây hạt dổi rừng được trồng nhiều khu vực miền núi phía Bắc, trong đó tập trung chủ yếu ở các tỉnh Hà Giang, Sơn La, Điện Biên, Tuyên Quang, Hòa Bình. Một số xuất hiện ở các tỉnh Tây Nguyên nhưng hạt bé, vị hắc, đắng.
Để thu hoạch, người dân địa phương thường phải chờ quả dổi chín hẳn ở trên cây rồi rụng xuống đất, nhặt lấy do cây quá cao. Sau đó, đem về tách vỏ lấy hạt.
Hạt dổi được phân chia thành 2 loại cơ bản. Nếu như hạt dổi tẻ với đặc điểm hạt cứng, khi nướng, giã có vị đắng, không được dùng làm gia vị; thì hạt dổi nếp nướng lên có mùi thơm dễ chịu, dùng làm gia vị chế biến món ăn.
Tùy thuộc vào tuổi đời của cây mà hạt dổi cũng có nhiều loại khi bán trên thị trường với các mức giá khác nhau.
Đặc điểm của hạt chất lượng cao chính là hạt to đều, bóng, màu hanh đỏ đen nên bạn cần nhận biết để an tâm về quyết định tiêu dùng.
Tác dụng của hạt dổi
Hạt dổi kết hợp cùng với hạt mắc khén làm gia vị cho món ăn đã tạo nên nét đặc trưng riêng biệt cho nền ẩm thực Tây Bắc với mùi vị thật khó miêu tả.
Hạt dổi góp phần tạo nên sự độc đáo, thật riêng cho ẩm thực núi rừng Tây Bắc
Bên cạnh chức năng làm gia vị, hạt dổi được xác định mang lại nhiều lợi ích sức khỏe người dùng khi có khả năng đảm bảo hoạt động cho tiêu hóa. Đồng thời, thực vật làm thuốc còn giúp hệ xương cốt khỏe mạnh.
Cách dùng hạt dổi
Đồng bào dân tộc miền núi Tây Bắc thường sử dụng hạ dổi rừng để làm gia vị chấm độc đáo, tẩm ướp trước khi chế biến cho các món ăn cổ truyền.
Một trong những sự khác biệt của hạt dổi tạo sự thích thú chính là cách dùng. Không phải hạt thu hoạch về cứ thế sử dụng, mà đòi hỏi sơ chế đúng cách rồi ứng dụng theo từng loại thực phẩm, mới phát huy giá trị vốn có.
1, Hướng dẫn sơ chế hạt dổi
Trước đây, để mua được hạt đổi, có lẽ bạn phải lên tận Tây Bắc, hoặc gửi người mua trên đó. Giờ đây, bằng sự hấp dẫn tuyệt vời mà hạt dổi được bán ở khắp mọi nơi trên cả nước, mở ra cơ hội thưởng thức cho tất cả mọi người.
Hạt dổi phải được sơ chế đúng chuẩn mới giữ được hương vị đặc trưng
Thông thường, khi mua hàng, bạn sẽ nhận được hướng dẫn từ người bán là nướng lên cho nóng, dậy mùi, đem xay nhỏ. Thế nhưng, nhiều người lại nghĩ đơn giản, thay vì nướng có thể rang lên cũng được.
Đây hoàn toàn là suy nghĩ sai lầm. Hạt dổi ngon nhất nhất thiết phải được nướng. Hướng dẫn chi tiết dưới đây sẽ giúp bạn biết cách nướng theo nhiều cách khác nhau thật đơn giản, hiệu quả.
Nướng trên bếp than củi: Những gia đình có bếp than củi, bạn dùng đầu đũa kẹp hạt dổi ở giữa, nướng trên than hồng. Chỉ nên để hạt vàng, tỏa mùi thơm dễ chịu là được, tránh để đen cháy.
Nướng bằng bếp ga: Thiết bị dân dụng phổ biến ở khắp mọi nhà phục vụ việc nướng hạt dổi của bạn tương tự như cách thực hiện ở bếp củi, lưu ý hãy để lửa thật nhỏ.
Nướng bằng lò vi sóng: Tùy thuộc vào cách đặt của mỗi người, thời gian nướng của hạt dổi trong lò vi sóng khá nhanh, chỉ 1-2 phút, đảm bảo không để hạt bị cháy là được.
Sau khi đã nướng xong hạt dổi, bạn giã nhỏ, hay cho vào cối xay tiêu xay nhỏ và sử dụng. Hạt dổi đã nướng chín rất nhanh bay mùi, giảm chất lượng.
Vì thế bạn chỉ nên tiến hành sơ chế một lượng vừa đủ phục vụ mục đích. Với hạt dổi chưa nướng, bạn hãy cho vào chai, lọ, có nắp đậy kín, bảo quản nơi khô thoáng, dùng bao nhiêu nướng bất nhiêu.
Nên sử dụng hạt dổi vừa đủ nhu cầu để tránh giảm chất lượng, bị bay mùi
2, Cách dùng hạt dổi
Dựa vào nhu cầu sử dụng trong từng trường hợp riêng mà hạt dổi sẽ có nhiều cách dùng, đem lại sự độc đáo, khác biệt mà không bất cứ loại thực phẩm nào sánh được.
Làm gia vị chấm
Trước tiên, chúng ta hãy cùng khám phá thứ gia vị mang “linh hồn” ẩm thực Tây Bắc có sự góp mặt của hạt dổi. Đó đơn giản là hạt dổi trộn cùng muối, hoặc làm chẳm chéo để chấm các món ăn.
Cách thức thực hiện hạt dổi trộn muối rất đơn giản. Bạn chỉ cần dùng chút nguyên liệu xay nhỏ, trộn cùng muối đã rang vàng, giã nhỏ (thay thế bột canh đều được), vắt thêm chút chanh.
Đảo đều hỗn hợp là bạn đã có ngay món chấm hấp dẫn vô cùng. Muối hạt đổi chấm thịt gà, vịt luộc ngon hết xảy. Người ăn sẽ cảm nhận được vị ngọt từ thịt, hòa quyện cùng vị hương thơm của dổi và muối đậm đà.
Chẳm chéo với sự góp mặt của hạt dổi – món chấm đầy kích thích
Nhắc đến đặc sản núi rừng Tây Bắc, chắc chắn không thể bỏ qua chẳm chéo – một món chấm quen thuộc, gắn liền với đời sống đồng bào dân tộc miền núi. Thành phần nguyên liệu gồm có hạt dổi, mắc khén, ớt, muối hột, các loại rau thơm.
Tất cả đem giã nhỏ, trộn đều vào nhau cho đến khi sền sệt. Bát chẳm chéo thơm lừng, dùng chấm mọi đồ luộc cực hợp vị. Hơn hết, người ta còn ăn cùng các loại quả vị chua cho cảm giác cực kỳ mới lạ, đầy kích thích.
Cho vào tiết canh
Có lẽ, nhắc đến tiết canh nhiều người thường e dè trước khi ăn bởi nhiều yếu tố tác động khác nhau như đông vật có nhiễm bệnh hay không, quy trình làm có tuân thủ vệ sinh an toàn thực phẩm, bụng dạ tiêu hóa tốt hay không…
Khi chắc về độ sạch sẽ, nhưng bạn còn băn khoăn đến vấn đề tiêu hóa thì hạt dổi chính là “vị cứu tinh”. Đem nướng hạt cây dổi trên than, lửa, tán nhỏ, rắc đều lên bát tiết canh.
Ngoài việc giúp tiết đông giòn, mùi thơm gia tăng hương vị thêm đậm đà, hạt dổi còn bảo vệ hệ tiêu hóa người dùng thật tốt. Bạn hoàn toàn thoải mái ăn tiết canh mà không lo gặp “tào tháo”.
Hạt dổi cho vào tiết canh để tăng độ đông giòn, bảo vệ tiêu hóa
Ướp thịt, cá nướng
Trước khi thịt, cá đem nướng, người ta thường giã hạt dổi để tẩm ướp chừng 20 phút cùng các gia vị khác. Thịt, cá nướng đặc biệt nướng trên bếp than củi hồng, dậy mùi khiến bất cứ ai cũng không thể cưỡng nổi.
Làm thịt gác bếp
Để có được những miếng thịt gác bếp ngon đúng điều, chuẩn đặc trưng Tây Bắc, mọi công đoạn chế biến cần được tiến hành một cách cầu kỳ. Quan trọng nhất phải kể đến khâu tẩm ướp gia vị.
Từ phần thịt ngon của con trâu, con bò chăn thả tự nhiên trên cánh đồng cỏ bạt ngàn miền núi, người ta sơ lấy phần bắp đùi ngon nhất. Lọc hết gân, mỡ, bổ miếng dài theo thớ chừng 15cm, độ dày 2-3cm.
Tẩm ướp muối, gừng, tỏi băm nhỏ, ớt bột xay mịn, mắc khén và không thể thiếu vắng hạt dổi. Trộn thịt đều với gia vị, để khoảng 2-3 tiếng cho ngấm.
Tiếp theo, người ta dùng que xiên, xiên thịt rồi treo trên gác bếp củi Thịt sẽ chín một cách từ từ, đều nhờ khói lửa than và độ nóng của gia vị tẩm ướp. Nếu để thịt quá sát với than hoặc để lửa vì dễ làm thịt cháy bên ngoài mà trong không chín.
Thịt gác bếp tẩm ướp hạt dổi quyến rũ, hấp dẫn
Một lần được thưởng thức thịt sấy gác bếp của người Tây Bắc chính hiệu, bạn sẽ không khỏi bất ngờ, bị mê hoặc. Miếng thịt vỏ ngoài ám khói, nhưng bên trong thịt vẫn mềm, hồng, thơm mùi hòa quyện giữa gia vị với khói củi.
Độ thịt giai giai, ngọt ngọt, thú vị nhất là khi ăn xong bạn sẽ xuýt xoa vì cảm giác tê tê nơi đầu lưỡi, thơm mùi hạt dổi đặc trưng. Nhấm nháp thêm ly rượu men lá, hay ngụm bia, dường như nhân gian chẳng còn mĩ vị nào hơn.
Ngâm rượu chữa bệnh xương khớp
Tuyệt vời hơn cả, hạt dổi còn được ghi nhận tác dụng trong việc hỗ trợ trị bệnh xương khớp như gai cột sống, thoái hóa khớp, viêm khớp, thoát vị đĩa đệm…
Để phát huy được lợi ích này, người ta sẽ ngâm hạt dổi cùng với rượu rồi thường xuyên xoa bóp để cải thiện tình hình.
Rượu hạt dổi tốt cho xương khớp
Làm mồi câu cá
Chưa hết, thứ “vàng đen” của người Tây Bắc với mùi thơm quyến rũ còn có thể dùng làm mồi câu, khiến các loài cá phải đắm đuối đi theo, bách phát bách trúng. Để thực hiện, bạn hãy tham khảo cách làm sau đây.
Cách 1: Bạn cần có 4-5 hạt dổi, 1 bát cơm nguội, 1 quả chuối, 1/4 gói mồi câu cá chép, 1 vốc cám chim, mồi nền đã ủ chừng 1 tháng.
Hạt dổi bạn nướng trên than hoa khi dậy mùi thơm, giã nhỏ, trộn đều với nguyên liệu còn lại. Trường hợp thấy mồi câu nhão, bạn cho thêm chút cám gạo (cám ngô đều được), trộn cho đủ độ kết dính.
Bảo quản mồi ở nhiệt độ thường, ủ rồi dùng sau 1-2 ngày. Bảo quản tốt trong tủ lạnh kéo dài thời gian lên đến 1 tuần.
Cách 2: Bạn chuẩn bị 5 hạt dổi; 1.5kg ốc vặn, rửa sạch, để ráo nước; nửa bát gạo tẻ xay mịn; 1 bát lạc rang, 1 nắm đỗ tương rang hơi cháy, xay nhuyễn.
Trước tiên, bạn đập ốc khoảng 2h lúc ủ kín, cho nửa bát gạo xay mịn vào đảo kỹ, tiếp đến là hạt dổi nướng chín, nghiền mịn cùng lạc vào. Muốn tăng thêm nhiều thính, bạn trộn thêm cám gạo trắng là hoàn thành mồi câu quyến rũ cá kéo về.
Cách ngâm rượu hạt dổi
Hạt dổi được dùng ở dạng tươi, phơi khô rồi cho vào bình thủy tinh sạch, đổ rượu. Tỷ lệ ngâm là 1kg dổi với 3 lít rượu trắng. Khoảng 3 tháng là có thể dùng được, để thời gian càng lâu sẽ càng tốt.
Rượu dổi có khả năng giảm sưng đau, tổn thương tại vùng khớp bị viêm, thoái hóa, gai cột sống. Hỗ trợ điều trị thoát vị đĩa đệm kết hợp phương pháp châm cứu, bấm huyệt, vật lý trị liệu, rút ngắn thời gian cải thiện thể trạng.
Chọn mua hạt dổi ở địa chỉ uy tín để đảm bảo chất lượng
Bởi sự độc đáo trong ứng dụng, giá thành đắt đỏ nên tình trạng hạt dổi làm giả rất nhiều. Vì vậy, khi chọn mua bạn hãy thận trọng, gửi gắm ở cơ sở kinh doanh đồ Tây Bắc uy tín.
Khi có dịp lên vùng cao, nhờ người dân bản địa mua giúp sẽ đạt chất lượng tốt nhất. Đặc biệt, hạt dổi vào dịp giáp Tết rất khan hiếm nên có nhu cầu bạn nên mua sớm, tích trữ dùng dần.
