Cây Tam thất – Công dụng cầm máu, chữa thiếu máu, rong kinh, tốt cho bà bầu

Ngoài tác dụng tuyệt vời trong chữa chứng mất ngủ, cây tam thất còn giúp tăng sức đề kháng, tăng lực, chống trầm uất, kích thích thần kinh, điều hòa miễn dịch, hỗ trợ điều trị các chứng đau thắt lưng, băng huyết, chảy máu cam, thống kinh, kìm hãm sự phát triển của khối u,…

Đây là loại cây thuốc quý có giá trị kinh tế cao và có ích cần được quan tâm nghiên cứu và phát triển hơn nữa. Trong bài viết này, Cây Thuốc Dân Gian sẽ cùng bạn đọc tìm hiểu về toàn bộ công dụng của loại cây này.

Tam thất là cây gì?

• Tên gọi khác: Sâm tam thất, Nhân sâm tam thất, Kim bất hoán, Điền thất.
• Tên khoa học: Panax Pseudo ginseng Wall.
• Họ: Nhân sâm (Araliaceae).

Kim bất hoán nghĩa là vàng không đổi, sở dĩ đặt tên này là ý nói rất quý và tốt, dùng vàng cũng không đổi được.

Tam thất là tên gọi cho rễ phơi khô của cây tam thất. Theo dân gian: Do cây có 3 lá ở bên trái và 4 lá ở bên phải nên mới có tên đó.

Cũng có người nói tam là ba ý nói thời gian từ lúc gieo tới lúc ra hoa phải mất 3 năm, thất là bảy ý nói thời gian từ lúc gieo tới lúc thu hoạch rễ phải mất 7 năm. Một số quan điểm khác lại cho rằng tam thất là vì lá có từ 3 tới 7 lá chét.

Đặc điểm cây tam thất

Tam thất là loại cây cỏ nhỏ, sống nhiều năm. Lá mọc vòng gồm 3-4 lá, cuống lá dài từ 3-6 cm, có 3-7 lá chét dài hình mác trên mỗi cuống lá, có răng cưa nhỏ trên mép lá, lá chét có cuống dài từ 0,6-1,2 cm.

Hoa mọc ở đầu cành mang hoa thành từng cụm hình tán, Có cả hoa lưỡng tính và đơn tính cùng tồn tại. Lá đài 5, có màu xanh. Cánh hoa 5, có màu xanh nhạt. Nhị 5. Bầu hạ 2 ngăn.

Quả mọng có hình thận, lúc chính thì màu đỏ, mỗi quả mang hai hạt hình cầu.

Phân bố, thu hái & chế biến tam thất

Cây tam thất được trồng ở các vùng núi cao từ 1200 – 1500 m tại một số vùng như Phà Lùng, Bát Xát, Mường Khương (tỉnh Lào Cai), Đồng Văn (tỉnh Hà Giang), Cao Bằng.

Một số vùng ở Trung Quốc như Quảng Tây, Vân Nam, Giang Tây, Hồ Bắc, Tứ Xuyên (Vân Nam có chất lượng tốt nhất và được trồng nhiều hơn cả),…

Đó phải là những nơi sườn núi, có ít gió mạnh, cần phải làm hàng rào bảo vệ để chống sóc, chuột ăn củ và phải có dàn che nắng.

Trước khi trồng một năm, đất phải được làm rất kĩ và bón phân đầy đủ, chia thành các luống dọc cách nhau khoảng 1m.

Thu hoạch hạt ở những cây từ 3-4 tuổi vào tháng 10-11, gieo luôn vào vườn ươm và phải đợi tới tháng 2-3 năm sau cây mới mọc.

Đợi 12 tháng sau, vào tháng riêng hoặc tháng 2 đào lấy cây con, bỏ lá gốc mang trồng chính thức. Sau 3 năm có thể thu hoạch, cây càng lâu năm củ càng to và càng quý.

Sau khi thu hoạch, làm vệ sinh sạch sẽ, bỏ bớt rễ con, mang phơi năng cho hơi héo, rồi đem vò, lăn cho mềm, tiếp tục phơi cho hơi héo, lại đem vò, lăn cho mềm, làm liên tục như vậy từ 3-5 lần rồi mới phơi cho khô hẳn. Một số người còn cho vào túi gai lắc để rễ thành đen bóng.

Giá trị thành phẩm phụ thuộc vào trọng lượng củ, người ta chia thành 3 loại chính:

☑ Loại 1: 1kg có từ 105-130 củ

☑ Loại 2: 1kg có từ 160-220 củ

☑ Loại 3: 1kg có từ 240-260 củ

Thành phần của cây tam thất

Vào năm 1937-1941, tại Trung Quốc có hai tác giả là Chu Nhiệm Hoàng và Triệu Thừa Cổ đã tiến hành nghiên cứu và phát hiện cây tam thất có hai chất saponin là Arasaponin A và arasaponin B.

Trong đó:

☑ Arasaponin A công thức hóa học C₃₀H₅₂O₁₀, là chất bột dễ tan trong rượu amylic, etylic và metylic, không tan trong axeton và ete, hơi tan trong nước, với nhiệt độ chảy là 195 – 210^oC, năng suất quay cực +23^o.

Nếu mang kết hợp với axit axetic cho ra một chất có tinh thể có công thức hóa học C₃₀H₄₅O₁₀(CH₃O)₇ với độ chảy 256^o.

Còn khi thủy phân bằng axit loãng thì cho ra arasapogenin A công thức hóa học C₁₇H₃₀O₅, hai chất có tinh thể (một chất có độ chảy ở 244^o, chất còn lại 252^o) và đường.

☑ Arasaponin B công thức hóa học C₂₂H₃₈O₁₀, là chất bột dễ tan trong rượu metylic và nước, hơi tan trong rượu amylic và elytic 100^o, độ chảy ở 190-200^o, độ quay cực +8^o.

Khi thủy phân bằng axit trong dung dịch rượu cho ra arasapogenin B công thức hóa học C₂₉H₃₂O₃ với độ chảy 247^o và đường (chứa đường glucoza).

Công dụng & liều dùng tam thất

Theo sách cổ: Cây tam thất có tính ôn, vị ngọt, hơi đắng, vào 2 kinh là can và vị.

Có tác dụng cầm máu, hành ứ, tiêu thũng dùng chữa chảy máu cam, thổ huyết, lỵ ra máu, bị đòn tổn thương, ung thũng, đẻ xong máu hôi không sạch.

Dân gian thường dùng tam thất để cầm máu khi bị đánh tổn thương, chảy máu, sưng đau do ứ huyết. Mỗi ngày dùng từ 4-8g ở dạng thuốc bột hoặc sắc. Dùng ngoài để cầm máu tại chỗ.

Cây tam thất là vị thuốc bổ quý không kém gì nhân sâm, có thể dụng thay nhân sâm.

Tác dụng của cây tam thất

☑ Kìm hãm sự phát triển của khối u, ngăn chặn di căn của tế bào ung thư, kéo dài thời gian sống cho các bệnh nhân ung thư.

☑ Kích thích tinh thần, chống trầm uất.

☑ Tiêu sưng, tiêu máu, cầm máu: Những trường hợp bị chảy máu do tai nạn, chấn thương, máu ứ do phẫu thuật, bầm tím, tụ máu phầm mềm có thể dùng bột tam thất rắc lên sẽ giúp cần máu nhanh chóng.

☑ Bảo vệ tim mạch, loại bỏ tác nhân gây ra loạn tim: Noto ginsenosid là chất có trong tam thất có tác dụng làm giãn mạch, ngăn ngừa chứng xơ vữa động mạch, gia tăng khả năng chịu đựng của cơ thể trong trường hợp thiếu oxy.

☑ Là thuốc bổ giúp điều hòa miễn dịch, tăng sức đề kháng, tăng lực.

Các bài thuốc từ cây tam thất

1. Điều trị đau thắt lưng

Lấy lượng bằng nhau gồm bột Tam thất và bột Hồng sâm trộn đều, mỗi ngày lấy ra 4g uống, chia thành 2 lần cách nhau 12 tiếng, khi uống chiêu với nước ấm.

Đơn thuốc này cũng giúp bồi bổ sức khỏe cho phụ nữ sau sinh, người bị suy nhược thần kinh hoặc mới ốm dậy.

2. Chữa bạch cầu mạn tính và bạch cầu cấp

Lấy 15-30g Đương quy, 15-20g Xích thược, 15-30g Xuyên khung, 8-10g Hồng hoa và 6g Tam thất. Tất cả mang sắc uống.

3. Bị bầm tím do ứ máu (cả ứ máu trong mắt)

Lấy ra 2-3g bột tam thất chiêu với nước ấm uống, ngày 3 lần, mỗi lần cách nhau từ 6-8 tiếng.

4. Chữa thấp tim

Lấy 1g bột tam thất chiêu với nước ấm uống, ngày 3 lần cách nhau từ 6-8 tiếng. Liên tục trong 30 ngày.

5. Phòng và điều trị đau thắt ngực

Lấy 3-6g bột tam thất chiêu với nước ấm uống mỗi ngày 1 lần.

6. Trị thống kinh (trước kỳ kinh bị đau bụng)

Lấy 5g bột tam thất chiêu với nước ấm uống mỗi ngày 1 lần.

7. Kìm hãm sự phát triển của tế bào khối u và phòng ngừa di căn

Dùng sống hoặc chín.

8. Chữa đau thắt ngực do bệnh mạch vành

Uống hoặc nấu cháo tam thất mỗi lần 20g trong vài tháng.

9. Cầm máu

Dùng bột rắc trực tiếp lên vết thương.

10. Trị băng huyết, thổ huyết, chảy máu cam, rong kinh, kiết lỵ ra máu

Uống mỗi ngày 20g tam thất ở dạng bột pha nước ấm.

11. Chữa sau đẻ bị thiếu máu hoặc ứ huyết

Dùng tam thất tán nhỏ, lấy 6g uống hoặc tần với một con gà nhỏ mà ăn.

(Thuốc đặc trị gia truyền – Lương y Nguyễn Kiều)

12. Chữa các loại chảy máu nội tạng, hoặc có chỗ sưng u trong nội tạng, hoặc các loại thiếu máu, do mất máu nhiều, hay do giảm tiểu cầu

Dùng tam thất tán bột, mỗi ngày lấy 6-12g uống.

Nếu chảy máu bệnh cấp thì uống gấp bội, bệnh hoãn thì uống nhiều ngày, đều có kết quả.

(Thuốc đặc trị gia truyền – Lương y Nguyễn Kiều)

13. Chữa bị thương chảy máu

Lấy lá tam thất giã nhỏ, vắt lấy nước uống, phần bã đắp ngoài.

(Thuốc đặc trị gia truyền – Lương y Nguyễn Kiều)

Ngoài các tác dụng trên, người ta còn sử dụng hoa khô của cây tam thất pha trà uống để chữa chứng mất ngủ rất hiệu quả. Có thể tham khảo bài viết sau để tìm hiểu rõ hơn:

Phân biệt tam thất bắc và tam thất nam

Thực tế loại tam thất bắc mới là loại tốt và quý, tuy nhiên nhiều người lầm tưởng nó với tam thất nam, nếu không tìm hiểu kĩ rất dễ nhầm lẫn. Dưới đây là một số đặc điểm nhận dạng:

☑ Tam thất bắc: Lá nhỏ mọc vòng gồm từ 3-4 lá một, có răng mưa quanh mép lá. Hoa màu xanh có cả đơn và lưỡng tính cùng tồn tại. Quả màu đỏ, trồng bằng hạt.

Củ thì sần sùi, hình thoi hoặc con quay, dài độ 3cm, đường kính 1,5cm, có nhiều nhánh, có nhiều vằn dọc theo hết củ, vỏ ngoài cứng màu xám đen hoặc xám (tươi), sau khi sơ chế có màu đen.

Cắt ngang củ thì thấy màu xám xanh ở phần thịt, nếm tí thấy vị đắng hơi ngọt và có mùi thơm.

Giá bán thường rất cao từ 3 triệu đồng/kg.

☑ Tam thất nam: Thuộc họ nhà gừng, cây không có thân, lá to, mọc rời thành từng tầu 3-5 cái nhưng không có răng cưa, phiến lá thuôn dài, chóp nhọn, có màu lục hoặc nâu tím hoặc lục pha nâu, mép nguyên, lượn sóng, cuống dài.

Hoa lưỡng tính, thành cụm ở gốc, nằm bên lá, màu tím, cuống hoa dài từ 6-8cm, phía cuối có 1 lá bắc hình ống bao hoa. Có từ 4-5 hoa, có lá bắc hoặc lá bắc con dạng màng, tràng hoa có màu trắng, họng vàng, bầu nhẵn và chia thành 3 ô.

Không có quả. Củ hơi tròn và nhẵn.

Tam thất nam không phải là vị thuốc bổ, giá bán thấp chỉ bằng 1/10 tam thất bắc.

Trên đây là toàn bộ tác dụng của cây tam thất mà Caythuocdangian.com muốn truyền tải đến bạn đọc. Hy vọng bài viết bổ ích và mang lại nhiều kiến thức giá trị. Xin cảm ơn!